Oqartussaasut paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaanerannik tunngavik

1. Oqartussaasut paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaanerannik tunngavik sunaana?

Oqartussaasup suliamik aalajangiiviginninnginnermi suliaq piareersartussaavaa. Oqartussaasoq tamatuminnga ilisimasaqalerniarluni suliamik paasissutissartalersuisarpoq misissuisarlunilu, matumani suliami pissusiviusut pillugit paasissutissanik pissarsiniarneq ilanngullugu eqqarsaatigalugu.

Periaaseq taanna oqartussaasup paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaaneranik tunngavimmik taaneqartarpoq, imaluunniit oqartussaasup misissuisussaatitaaneranik taaneqartarluni.

Oqartussaasup paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaaneranik tunngavik inatsisikkut aalajangersagaanngilaq, inatsiseqartitsinikkulli tunngavimmut nalinginnaasumut takussutissaalluni. Tassa imaappoq tunngavik taanna inatsiseqartitsinikkut periaatsimi ineriartortinneqarsimavoq, inatsisitulli kimittussuseqarluni inissisimalluni. Tassa imaappoq oqartussaasut paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaanerannik tunngavik taamaallaat inatsisikkut tunngavissaqarluni saneqqunneqarsinnaasoq.

Oqartussaasut paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaanerannik tunngavik Namminersornerullutik Oqartussat “Suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsit pillugu ilitsersuut”-aanni 1994-imeersumi imm. 198-imi imatut allaaserineqarpoq:

“198. Qallunaat kalaallillu ingerlatsineq pillugu inatsisitigut malittarisassaanni tunngaviulluinnarpoq oqartussaaffiit ataasiakkaat namminneerlutik immaqalu oqartussaasunik allanik suleqateqarlutik suliassani ingerlanneqartuni paasissutissanik pisariaqartunik pissarsiniarnissamut pisussaaffeqarnissaat imaluunniit namminersortut, pingaartumik suliamut tunngassuteqartut, suliaq pillugu paasissutissarsinissamut ikiuunnissaasa isumaginissaannut pisussaatinneqarnissaat. Qinnuteqaatinili suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 30-mi malittarisassat killiliunneqarsimapput, [...].

Aammattaaq ingerlatsinermi oqartussaasut pisussaaffigaat isumagissallugu paasissutissat pisariaqartut sukkanerpaamik naleqqunnerpaamillu pissarsiarineqarnissaat. Tassalu suliassaq oqartussaasumit pisariaqarnera tamakkerlugu misissuiffigineqassaaq, taamaalilluni suliassat ataasiakkaat isumannaatsumik aalajangiivigineqartarsinnaaqqullugit. Misissuinerit qanoq annertutigisumik ingerlanneqarnissaasa naliliiviginiarnerini qassiinik eqqarsaatigisassaqarpoq. Suliap nammineq eqqortumik aalajangiivigineqarnissaata eqqarsaatigineqarnissaata saniatigut pingaaruteqartumik eqqarsaatigisassaavoq aalajangiinissap pisariaqanngitsumik kinguarsarneqannginnissaa.”


2. Oqartussaasut paasissutissanik pisariaqartunik peqarnissaannik tunngaviup malinneqarnissaa kia akisussaaffigaa?

Suliap paasissutissartalersorneqarsimanissaa misissorneqarnissaalu oqartussaasup suliami aalajangiisussap aamma akisussaaffigaa.

Imaanngilarli paasissutissat pisariaqartut oqartussaasup nammineq tamatigut pissarsiariniartassagai. Imaassinnaavoq tamanna suliami illua’tungiusup nammineq oqartussaasulluunniit allat suliarissagaat.

Oqartussaasorli suliami aalajangiisussaq illersorneqarsinnaasumik aalajangiinissaq sioqqullugu tassaavoq suliap piareersarneqarneranut paasissutissartalersorneqarneranullu akisussaasuusoq.

Suliaq innuttaasup qinnuteqaataa aqqutigalugu aallartippat innuttaasoq nammineq tassaagajuttartussaavoq paasissutissanik arlalinnik imaluunniit paasissutissanik suliap suliarineqarnerani atugassanik pisariaqartunik pissarsiniartussaq. Oqartussaasulli paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaaneranik tunngaviup oqartussaasoq pisussaaffilerpaa nammineq peqataanermigut paasissutissat ilumut katersorneqarnerannik misissorluarneqarnerannillu qulakkerinninnissaanut.

Suliani aalajangiinerup peqqusissutikkut imaluunniit inerteqqutikkut innuttaasumut sammitinneqarfiini innuttaasup paasissutissanik saqqummiusseqqullugu piumasaqaateqarfigineqarnissaa taama annertutiginavianngilaq.

Pisut amerlanersaanni oqartussaasoq aamma tassaasussaavoq suliani ataatsimut iliuuseqarfiusussaanermikkut innuttaasumut aalajangersimasumut sammititaanngitsuni paasissutissanik pisariaqartunik katersuisussaq.


3. Oqartussaasut paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaanerannik tunngavik qaqugukkut atuuttarpa?

Oqartussaasut paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaanerannik tunngavik suliani oqartussaasup aalajangiiffigisaani/aalajangiiffigisassaani annertunerpaamik pingaaruteqarpoq.

Aalajangiinermik oqartarnerup sukumiinerusumik allaaserineqarnera eqqarsaatigalugu oqartussaasunut ilitsersuummi immikkoortoq 3 innersuussutigineqarpoq.

Oqartussaasulli paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaanerannik tunngavik

soorlu ingerlatsinermik suliaqarnivimmik taaneqartartoq, isumaqatigiissuteqartarneq (kontraktiliortarneq), inassuteqaatit eqqartuussivinnilu aalajangiinerit eqqarsaatigalugit aamma atuuppoq. Pisuni taakkunani oqartussaasup paasissutissanik naammattunik illersorneqarsinnaasumik eqqortumillu iliuuseqarnissamut pisariaqartunik peqarnissani qulakkeertussaavaa.


4. Suut misissorneqassappat?

Suliami aalajangiissagaanni paasissutissat misissuinerillu pisariaqartut suunerat ataatsimut allaaserineqarsinnaanngilaq.

Pisuni arlalinni paasissutissat suut suliani aalajangersimasuni assigiinngitsuni piumasaqaataanerat kimillu pissarsiarineqartussaatitaanerat inatsisikkut allaffissornikkulluunniit aqutsinermi maleruaqqusani oqaatigineqarsimasarpoq.

Inatsimmi soorlu aalajangiinissamut piumasaqaatit aalajangersimasut aalajangersarneqarsimappata piumasaqaatit taakku suliami pineqartumi eqqortinneqarsimanersut oqartussaasumit misissorneqartussaanerat ersarippoq. Tamanna soorlu meeqqat tapersersorneqarnissaannut Inatsisartut inatsisaanni nr. 20-mi, 26. juni 2017-imeersumi § 41, imm. 1-imi atuuppoq, tassuunalu aalajangersarneqarpoq angerlarsimaffiup avataani inissiinerup atorunnaarsinneqarnissaanik aalajangiinnginnermi soorlu meeqqap oqaloqatigineqarsimanissaa inissiiviusullu allakkatigut oqaaseqaateqartinneqarsimanissaa kommunip qulakkeertussaagaa. Tassa meeqqap oqaloqatigineqarsimanissaa inissiiviusullu allakkatigut oqaaseqaataata tiguneqarsimanerata isumaginissaa kommunip aalajangiinnginnermi tassani qulakkeertussaavaa.

Paasissutissat suut pissarsiarineqassasut inatsimmi malittarisassani oqaatigineqanngippat imaluunniit malittarisassat sukumiisumik taakkartuiffiusimanngippata inatsisip qanoq paasineqarnissaa oqartussaasup nassuiarniartariaqarpaa inatsilluunniit immersortariaqarlugu. Oqartussaasoq pissutsit suut pingaartillugit isiginiarneqassanersut taamalu paasissutissat suut oqartussaasup aalajangiisinnaaneranut pingaaruteqarnersut/attuumassuteqarnersut qulaajarniarlugit malittarisassanik pineqartunik sukumiinerusumik oqimaalutaasariaqarpoq.

Suliami pissusiviusut aamma allanngorsinnaapput, oqartussaasullu aalajangiinermi inatsiseqartitsinikkut tunngavimmik sumik ilaatitsisussaatitaaneranut pingaaruteqalersinnaallutik/sunniuteqalersinnaallutik. Ass. suliami illua’tungiusup paasissutissanik nutaanik tunniussinera isumaqarpoq oqartussaasoq malittarisassat allat siullermik atorneqartussatut siunniunneqartunit allaasut tunngavigalugit aalajangiisariaqartoq (suliap pissusia allanngorpoq). Tassa aamma imaappoq paasissutissat amerlanerusut pisariaqartinneqarsinnaanersut oqartussaasoq naliliisariaqartoq.

Oqartussaasup apeqqut suliami immikkut ilisimasalimmik suleqateqarnissamik piumasaqaateqarfiusoq naliliiffigissaguniuk suliami immikkut ilisimasallip pisariaqartup akuutinneqarnissaa oqartussaasup aamma akisussaaffigaa. Suliami immikkut ilisimasalik pisariaqartoq taanna oqartussaasumi namminerminiinngippat suliaq pillugu naliliinerit pisariaqartut pissarsiariniarlugit oqartussaasoq oqartussaasunut allanut immaqaluunniit suliffeqarfinnut inunnulluunniit namminersortunut saaffiginnittariaqarpoq, soorlu eqqartuussissuserisumut, kukkunersiuisumut, ingeniørimut, illussanik titartaasartumut, oqalutsimut/nutserisumut, nakorsamut tarnip pissusiinik ilisimasalimmut.

Paasissutissartalersuineq pillugu apeqqut tunngavilersuisarnermut ataqatigiinneqarluinnarpoq, tassami paasissutissartalersuinermi paasissutissat suliamut attuumassuteqartut oqartussaasoq aalajangiinermut tunngavilersuisinnaassappat tunngaviusussat pissarsiarineqartussaammata.

Tunngavilersuisarneq pillugu piumasaqaatit sukumiinerusumik allaaserineqarnerat eqqarsaatigalugu oqartussaasunut ilitsersuummi immikkoortoq 4 innersuussutigineqarpoq.

Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasarneq pillugu malittarisassat oqartussaasut paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaanerannut aamma ataneqarluinnarput, suliamimi illua’tungiusup isumaanik tusarniaanerup oqartussaasoq suliamik paasissutissartalersuinerani ikiortarmagu, oqartussaasullu eqqortumik tunngaveqarluni aalajangiinissaa qulakkeertarlugu. Taamaalillutik suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasarneq pillugu malittarisassat innuttaasut ingerlatsivimmik tatiginninnerannik sakkortusaaqataasarput.

Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasarneq pillugu malittarisassat sukumiinerusumik allaaserineqarnerat eqqarsaatigalugu oqartussaasunut ilitsersuummi immikkoortoq 8 innersuussutigineqarpoq.

Ombudsmandi suliami isumaqarpoq kommunip meeqqamik ilaqutariinni paarsarineqartumik angerlartitsisoqarnissaanik aalajangiinnginnermini suliamik oqartussaasut paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaanerannik tunngavik malillugu naammattumik paasissutissartalersuisimannginnera isorisarialerujussuusoq, tassami tulleriinneri malillugit ilaqutariit paarsaqartut kommunillu uninngavigisap oqaaseqaataat kommunip pissarsiariniarsimanngimmagit. (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2017-5.2)

Ombudsmandi aamma isumaqarpoq kommunip sulisumik peersitsisoqarnissaanik aalajangiinnginnermini sulisumik pineqartumik sulinermut atatillugu oqaloqatiginnissimannginnera isorisarialerujussuusoq. Ombudsmandi imatut oqaaseqaateqarpoq:

“Sulisup sulinermut atatillugu qisuariaateqarfigineqarnera sioqqullugu sulinermut atatillugu oqaloqatigineqarnissaa inatsiseqartitsineq tunngavigalugu pisussaaffiunngilaq.

Sulinermulli atatillugu oqaloqatiginninneq ingerlatsineq pillugu inatsiseqartitsinermi pisortat paasissutissanik aalajangiinissamut pisariaqartunik tunngavissaqarnissaannik piumasaqaammut inatsisikkut aalajangersagaanngitsumut ataneqartillugu isiginiarneqassaaq, tassuunalu aalajangersarneqarpoq oqartussaasup eqqortumik aalajangiisinnaassaguni suliap naammattumik paasissutissartalersorneqarnissaa qulakkiissagaa. Taamaalilluni sulinermut atatillugu oqaloqatiginninneq oqartussaasup sulinermut atatillugu qisuariaateqarsinnaaneranut tunngavissamik pisariaqartumik pissarsiniarnermik siunertaqarpoq. Taamaattumik pisortaasup aalajangiisoqannginnerani atorfeqartitaasumik oqaloqatiginninnera amerlanertigut naleqqunnerpaasussaavoq. Sulinermut atatillugu oqaloqatiginninnerup sulisup nassuiaateqarnissaminut imminullu illersornissaminut periarfissinneqarnera tamatumunnga atatillugu qulakkiissavaa.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2016-5.2)

Oqartussaasut paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaanerannik tunngavik oqartussaasup suliami sumiginnarsimavaa, sulisormi kukkusumik tunngaveqarluni soraarsinneqarsimammat. Ombudsmandip tamanna isorisarialerujussuartut isigaa. (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2012-5.7)

Ombudsmandi suliami soraarsitsinermut tunngasumi naliliivoq sulisoq suleqatigiinnermi ajornartorsiutinut pingaarnertut ilumut pissutaanersoq nalornissutigineqarsinnaasoq. Oqartussaasup soraarsitsinermut taarsiullugu suleqatigiinnermi ajornartorsiutit aaqqinneqarnissaannut periarfissanik misissuisimannginnera Ombudsmandip isornartorsiorpaa. (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2006-21.1)

Ombudsmandi isumaqarpoq sulisup atorfiata allanngortinneqarnissaanik kommunip suliami misissueqqaarani aalajangiisimanera isorisarialerujussuusoq. Ombudsmandi aammattaaq isumaqarpoq kommunip suliamik misissuinnginnerata kommunip sulisumik allamut nuutsitsinissamut periarfissamik isumaliutersuuteqarsimannginnera isorisarialerujussuusoq. (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2004-21.1)

Ombudsmandi oqartussaasoq pissutsit aalajangiinermut tunngaviusut sulinermi sumiginnaanertut isigineqarsinnaanersut isummerfigeqqaarnagu atorfinnik allanngortiterisimanera suliami isornartorsiorpaa, tassami taamaappat oqartussaasoq naalasseriitsuliortoqarnera pissutigalugu misissuinermik aallartitsisimasussaasimagaluarmat. Oqartussaasup aalajangernera siunnersuisup avataaneersup nalunaarusiaanik tunngaveqarpoq. Siunnersuisup nalunaarusiaani naliliinernut tunngaviusup eqqortuuneranut uppernarsaatit pisariaqartut qulakkeerneqarsimannginnerat Ombudsmandip oqartussaasumut isornartorsiutigaa. Ombudsmandip oqaatigaa oqartussaasoq suliamik siunnersuisumut namminersortumut isumagi-sassanngortitsinermigut suliap sukumiisumik paasissutissartalersorneqarneranut akisussaatinneqanngitsoorsinnaanngitsoq. (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2003-20.2)

Ombudsmandi suliami innuttaasut pisassarisaannit oqartussaasup ilanngaassinissaminut periarfissaanut tunngasumi imatut oqaaseqaateqarpoq:

“Ingerlatsinermik inatsiseqartitsinermi misissuisussaanermik nalinginnaasumik tunngaveqarnerup nassataraa ilanngaassinissamik aalajangiisoqannginnerani ingerlatsiviup misissuisussaanera, paasissutissanillu aalajangiinerup inatsisinut naapertuuttuuneranik qulakkeerisunik pissarsiniarsimasussaanera.

Taamaalilluni oqartussaasoq ilanngaassisuusoq tassaavoq ilanngaassinissamut piumasaqaataasut eqqortinneqarsimanerannut akisussaasuusoq. Oqartussaasup misissuinerata ilanngaassinermut piumasaqaataasut eqqortinneqarsimanngitsut imaluunniit tamanna pillugu annertuunik nalorninartortaqartoq takutippagu ilanngaassisoqarnissaanik aalajangiisoqassanngilaq.“ (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2002-40.1)

Sulisup feriarnersiutisiassaanit unerartitsisoqarnissaanik oqartussaasup aalajangiinera suna tunngavigalugu pisimanersoq oqartussaasup  paasissutissiissutigisinnaanngilaa. Ombudsmandi nalilliivoq aalajangiinermut tunngaviusoq oqartussaasup aalajangiinnginnermini naammattumik misissorsimanngikkaa. Ombudsmandip tamanna isorisarialittut isigaa. (Ombudsmandip oqaaseqaataa 1998-64.2)


5. Oqartussaasoq qanoq sukumiitigisumik misissuisussaava?

Oqartussaasup suliaq inatsimmik unioqqutitsinani eqqortumillu aalajangiiffigisinnaajumallugu pisariaqarneratut annertutigisumik paasissutissartalersortussaavaa misissortussaallugulu. Illua’tungaanili paasissutissat suliap aalajangiivigineqarneranut attuumassuteqanngitsut pissarsiariniassanngilai misissuinerilluunniit suliap aalajangiivigineqarneranut attuumassuteqanngitsut ingerlatissanagit.


5.1. Uppernarsaatit nalornissutigineqarnerini

Inatsimmik unioqqutitsinani eqqortumillu aalajangiisinnaassagaanni pissutsit suliamut attuumassuteqartut tamarmik qulaajarneqarsimanissaat paasissutissallu tamarmik naammattumik tatigineqarsinnaanissaat piumasaqaataavoq.

Pissuseq pingaaruteqartoq nalornissutigineqarpat tamanna oqartussaasup qulaajarniarneqartariaqarpaa. Uppernarsaatit nalornissutigineqarnerisa qulaajarniarneqarnissaat oqartussaasup isumagisassaraa, paasissutissallu pineqartut aalajangiinermut tunngaviutinneqarsinnaanersut aalajangiisariaqarluni.

Nalornineq soorlu suliani innuttaasut arlallit imminnut assortuuttunik paasissutissiiffigisaanni sulianiluunniit innuttaasut paasissutissanik oqartussaasup ilisimasaanit allaanerusunik tunniussiffigisaanni imaluunniit suliani innuttaasut paasissutissanik ilumuunnginneraavigisaanni pilersinnaavoq.

Suliami pissusiviusut oqartussaasumit innuttaasumillu assortuussutigineqarpata suliami pissusiviusut assortuussutigineqarnerat oqartussaasup aalajangiinermut tunngavilersuummi paasissutissiissutigisariaqarpaa. Oqartussaasup saqqummiunneqartut imminnut assortuuttut taakku tamatumunnga peqatigitillugu taasariaqarpai, oqaatigalugulu pissusiviusut suut oqartussaasup aalajangiinermi uppernarsaasersuinermut tunngaviutissimagai.

Tunngavilersuisarneq pillugu piumasaqaatit sukumiinerusumik allaaserineqarnerat eqqarsaatigalugu oqartussaasunut ilitsersuummi immikkoortoq 4 innersuussutigineqarpoq.

Paasissutissat oqartussaasunit allanit suliamilluunniit immikkut ilisimasalinnit pissarsiarineqarsimasut oqartussaasup pisut qanoq issusiat apeqqutaatillugu sukumiisumik isummerfigisariaqarpai.

Paasissutissat kinaassuseq isertuullugu tunniunneqartut nakkutilliinermi misissoruminaakkajuttarput, taamatuttaarlu imminut illersorfiginiaruminaatsuusinnaasarlutik. Taamaattumik paasissutissat kinaassuseq isertuullugu tunniunneqartut pisut qanoq issusiat apeqqutaatillugu aalajangiinermut tunngaviusuni ilaatinneqartassanngillat imaluunniit ilumuussusiat sukumiinerusumik uppernarsartinniartariaqarluni. Paasissutissalli kinaassuseq isertuullugu tunniunneqartut (soorlu nalunaarutiginninnerit) oqartussaasoq suliamik aallartitsisoqassanersoq isumaliutersuuteqarnissaanut pissutissaqalersissinnaavaat.

Suliani arlalinni qinnuteqaataanngitsumik soraarsitsinermut tunngasuni Ombudsmandi isumaqarpoq kommunip suliaq soraarsitsinermut atatillugu naammattumik paasissutissartalersorsimanngikkaa, sulisormi naammagittaalliuut atermik taasaqarfiunngitsoq assammillu atsiorneqarsimanngitsoq tunngavigalugu soraarsinneqarsimammat. Paasissutissat taakku annertunerusumik erseqqissarneqarsimanngillat, taamatuttaarlu naammagittaalliuummut tunuliaqutaasup erseqqinnerusumik paasissutissiissutigineqarnissaa kommunip suliniutigisimanagu. Ombudsmandi imatut oqaaseqaateqarpoq:

“[Suliami matumani] taaneqartunisut sulianik paasissutissartalersuineq uppernarsaatinillu naliliineq inatsiseqartitsinikkut innarlitsaaliinissaq eqqarsaatigalugu eqqarsarnartoqartutut isigisariaqarpoq, kommunillu suliani paasissutissat pisariaqartut pissarsiarineqarnissaannik isumaginninnissaata pingaaruteqassusia erseqqissarlugu. Kommunip (Sulisoqarnermut Immikkoortortaqarfiup) paasissutissanik ass. allaffiup, suliffeqarfiup kommunimiluunniit immikkoortortaqarfiup allap soraarsitsineq pillugu suliamut atatillugu saqqummiussaanik apeqqusiisumik isummerfiginnittarnissaata pisariaqassusia tamatuma saniatigut erseqqissarneqarpoq.“ (Ombudsmandip Kommuneqarfik Sermersuumi sulianik qinnuteqaataanngitsumik soraarsitsinernut tunngasunik misissuinera. 2014-8.4)


5.2. Misissuinerit annertussusiat

Oqartussaasoq eqqortumik aalajangisussaanermi saniatigut pisariaqanngitsumik kinguarsaanani aalajangiisussaavoq.

Piffissap suliamik suliarinninnermut atorneqartup sukumiinerusumik allaaserineqarnera eqqarsaatigalugu oqartussaasunut ilitsersuummi immikkoortoq 2 innersuussutigineqarpoq.

Aalajangiineq pingaaruteqarneruliariartortillugu akuliuffiunerujartortillugulu misissuinerit annertunerujartornissaannut pissutissaqarsinnaavoq.

Suliani aalajangersimasuni pilertortorujussuarmik aalajangiisoqarnissaa piumasaqaataasarpoq. Tamanna pingaartumik suliani pilertortumik aalajangiinerup inuup inuuneranik peqqissusianilluunniit ulorianartorsiortitsinermik pinngitsoortitsiviusinnaasutut annikillisaaviusinnaasutulluunniit nalilerneqarfigisaani atuuppoq.

Taakku tassaasinnaapput suliat meeqqanik angerlarsimaffimmit pinngitsaaliissummik peersitsinermut tunngasut, suliat najoqatigiittarnerup atorunnaarsinneqarneranut tunngasut sulialluunniit peqqinnissaqarfik inuussutissalerinerluunniit pillugu inatsisiliornerup iluaniittunut tunngasut. Pisuni taakkunani misissuinerit sapinngisamik annertunerpaamik nukingiuttariaqarput,  aalajangiinerli sioqqullugu misissuinerup annertussusia nalinginnaasumik milleriartinneqarsinnaanani.

Pisut qanoq issusiat apeqqutaatillugu pisuni immikkorluinnaq ittuni misissuinerit annikinnerusut tunngavigalugit aalajangiigallartoqarsinnaavoq, sukumiisumik/-tamakkiisumik misissuinissamut piffissaqanngippat. Taamaappat misissuineq qanoq annertutigissanersoq paasissutissanik pigineqartunik inatsimmi malittarisassanut sanilliussilluni pisumi naliliinikkut aalajangerneqartariaqarpoq. Pisuni taamaattuni soqutigisat pilertortumik aalajangiisoqarnissaanik ikorfartuisut sapinngisamik eqqortumik aalajangiinissap isiginiartariaqarneranut sanilliussilluni oqimaalutarneqartariaqarput.

Taamaalilluni tunngaviugallartoq aallaavigalugu aalajangiisoqarpat oqartussaasoq tamatuma kingornatigut tamakkiisumik misissuineq tunngavigalugu inaarutaasumik pilertornerpaamik aalajangiisariaqarpoq.


5.3. Naammagittaalliorfittut oqartussaasup suliamik paasissutissartalersuisarnera

Oqartussaasut paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaanerannik tunngavik qulliunerusutut oqartussaasumut naammagittaalliorfiusumut nakkutilliinermilu oqartussaasumut aamma atuuppoq. Tassa imaappoq suliap paasissutissartalersorneqarnera oqartussaasut taamaattut akisussaaffigigaat, matumani suliami allagaatinik oqartussaasumit suliami aalajangiisimasumit pissarsiniarneq ilanngullugu eqqarsaatigalugu.

Naammagittaalliorfittut oqartussaasoq suliap eqqortumik aalajangiiffigineqarnissaa anguniarlugu nammineq suliniuteqassaaq. Taamaattumik naammagittaalliorfittut oqartussaasup suliami naammagittaalliuummut tunngasumi pissutsit nutaat ilanngutissavai. Naammagittaalliorfittut oqartussaasoq pissutsit allannguuteqarsimasut tunngavigalugit aalajangiinissaminut aamma pisinnaatitaallunilu pisussaaffeqarpoq.

Oqartussaasoq suliami aalajangiisoq malittarisassat naammagittaalliorfittut oqartussaasup paasissutissat suliamut attuumassuteqartutut isigisai eqqarsaatigalugit suliami naammattumik paasissutissartalersuisimanersoq naammagittaalliorfittut oqartussaasoq naliliinissaminut aammattaaq pisussaaffeqarpoq. Suliami isiginiagassat oqartussaasup suliami aalajangiisup pingaartillugit isiginiagaanit allaasut pingaartillugit isiginiarunigit naammagittaalliorfittut oqartussaasup paasissutissat tassunga attuumassuteqartut nammineq pissarsiariniartariaqarpai.

Suliani kommunit naammagittaalliorfittut oqartussaasumit nukingisaarneqara-luarlutik paasissutissanik tamarmiusunik nassiussinngitsooraangata paasissutissat pigineqartut tunngavigalugit aalajangiisalersimanini naammagittaalliorfittut oqartussaasup 2013-imi tamanut nalunaarutigaa. Ombudsmandi naliliivoq tamanna oqartussaasut paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaanerannik tunngavimmik unioqqutitsinerusoq, naammagittaalliorfittullu oqartussaasoq paasissutissanik oqartussaasup aalajangiisup aalajangiineranut tunngaviusimasunik ilisimasaqanngikkallartilluni illersorneqarsinnaasumik eqqortumillu aalajangiinissaminut naammattunik tunngavissaqanngitsoq. (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2014-5.7)

Ombudsmandi isumaqarpoq naammagittaalliorfittut oqartussaasup sulisumik taassuma soraarsinneqarnissaa sioqqullugu suliami illua’tungiusutut isumaanik tusarniaaviginnissimannginnera aamma naammagittaalliorfittut oqartussaasup suliamik aalajangiineq sioqqullugu paasissutissartalersuiniarsimannginnera isorisarialerujussuusoq. Oqartussaasup alliunerusup mappiutaa suliami allagaatinik imalik naammagittaalliorfittut oqartussaasup ilaatigut pissarsiariniarsimanngilaa, taamatuttaarlu oqartussaasup alliunerusup tunngavilersuutaa kinaassuseq isertuullugu naammagittaalliuutaannarnik tunngaveqarnersoq naammagittaalliorfittut oqartussaasup misissorsimanagu. Naammagittaalliortut atiisigut taasat sunarpiaq naammagittaalliuutigisimaneraat, taakku qanga naammagittaalliorsimanersut naammagittaalliuutillu pissutissaqartutut innersut naammagittaalliorfittut oqartussaasup aammattaaq misissorsimanngilaa. (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2010-6.9)

Ombudsmandi suliami piffissamut naammagittaalliorfittut oqartussasup suliamik suliarinninnerminut atugaanut tunngasumi imatut oqaaseqaateqarpoq:

“[...] Isumaginninnermi Naammagittaalliuuteqartarfiup sulianik misiliinera tassaasoq suliami pissusiviusunik, inatsiseqartitsinikkut atuuttunik suliamilu pissusiviusunik inatsiseqartitsinikkut naliliinernik sukumiisumik misiliineq.

Tamatuma manna nassataraa, tassalu oqartussaasup alliunerusup sulianik paasissutissartalersuinera Naammagittaalliuuteqartarfiup taamaallaat qaqutiguinnaq tunngaviutissinnaagaa.

Taamaaliortoqassappat pissusiviusut assortuussutigineqannginnerat, suliami naammagittaalliuummut tunngasumi pissutsinik nutaanik ilanngussisoqarsimannginnera, inatsiseqartitsinikkullu tunngavik Naammagittaalliuuteqartarfiup suliamut tunngassuteqartutut isigisaa eqqarsaatigalugu oqartussaasup alliunerusup suliami naammattumik paasissutissartalersuisimanissaa tunngaviusariaqarpoq. Naammagittaalliuuteqartarfik qanorluunniit pisoqaraluarpat ingerlatsineq pillugu inatsiseqartitsinermi misissuisussaanermik tunngaveqarnermit qilersugaavoq.

Naammagittaalliuuteqartarfik paasissutissanik sukumiisuunngitsunik oqartussaasumit alliunerusumit tigusaqaruni paasissutissat pisariaqartut pissarsiariniarlugit pisariaqartunik iliuuseqartariaqarpoq.” (Ombudsmandip oqaaseqaataata kalaallisuuani 2009-5.8.1 qallunaatuuani 2009-5.7.2)


5.4. Suliami illua’tungiusup paasissutissanik aalajangersimasunik ilanngussiumanera

Paasissutissat innuttaasup nammineq pigisani pissarsiarisinnaasaniluunniit oqartussaasumut nassiussinnaavai, paasissutissat oqartussaasup aalajangiinermut tunngaviusunut ilanngutissagai qinnutigalugu.

Innuttaasup paasissutissat tiguneqareersimatinnagit aalajangiisoqannginnissaa qulakkeerniarlugu suliap aalajangiivigineqarnissaa kinguarteqqullugu oqartus-saasoq aammattaaq qinnuigisinnavaa. Tamanna suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 21-kkut aalajangersarneqarpoq. Tassani aalajangersarneqarpoq innuttaasup suliaq pillugu oqaaseqaammik saqqummiussereernissaminut suliap aalajangiivigineqarnissaa kinguarteqqullugu aallaavittut piumasarisinnaagaa.

Paasissutissat innuttaasup nammineq piginngisani oqartussaasup pissarsiariniassagai oqartussaasumut aamma kaammattuutigisinnaavaa. Oqartussaasup kaammattuummik malinnittussaatitaanerani paasissutissat innuttaasup pissarsiariniaqqusai imminni oqartussaasut paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaanerannik tunngavimmi pineqartunut ilaanersut apeqqutaavoq. Paasissutissat taamaattuunngippata innuttaasup kaammattuutaa oqartussaasup itigartiinnarsinnaavaa.

Suliami illua’tungiusup paasissutissartalersueqqusilluni kissaatigisaatut oqartussaasup suliami paasissutissartalersuiniannginnerata innuttaasumut ilisimatitsissutigineqartariaqarnera ingerlatsinermi ileqqorissaarnermi tunngaviit nalinginnaasumik nassataraat.

Ingerlatsinermi ileqqorissaarnermi tunngaviit sukumiinersumik allaaserineqarnerat eqqarsaatigalugu oqartussaasunut ilitsersuummi immikkoortoq 1 innersuussutigineqarpoq.


6. Qanoq iliorluni misissuisoqartussaava?

Suliaq assigiinngitsunik iliorluni paasissutissartalersorneqarsinnaavoq misissorneqarsinnaallunilu. Paasissutissat suliamut attuumassuteqartut oqartussaasup suliami aalajangiisussap nammineq pigereersinnaavai, aammali paasissutissanik oqartussaasunit allanit, suliami illua’tungiusunit aamma suliniaqatigiiffinnit namminersortunit inunnillu ataasiakkaanit pissarsisinnaalluni.

Oqartussaasulli paasissutissanik pissarsiniartarneranni inatsisiliornikkut aalajangersimasunik killissaliisoqarsimavoq.

Pisortani atorfeqartitaasoq soorlu paasissutissanik isertuussassanik suliassaminik suliarinninnerminut attuumassuteqanngitsunik pissarsiniarsinnaatitaanngilaq. Tamanna suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 33-kkut aalajangersarneqarpoq.

Suliat qinnuteqaatinut tunngasut eqqarsaatigalugit oqartussaasut sulianik paasissutissartalersuineranni paasissutissat qinnuteqaateqartumut namminermut tunngalluinnartut pissarsiariniarneqassappata qinnuteqaateqartup taamaaliortoqarnissaanut akuersisimanissaa piumasaqaataavoq. Tamanna suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 30-kkut aalajangersarneqarpoq. Paasissutissat inummut namminermut tunngalluinnartut tassaasinnaapput paasissutissat pissutsinut kinguaassiuutinut tunngasut, paasissutissat peqqissutsimut tunngasut, paasissutissat pissutsinut pineqaatissiissutigineqarsinnaasunut tunngasut il.il.

Suliami kommunimi pinngitsaaliilluni akiliisitsiniarnermut tunngasumi Ombudsmandip naliliinera unaavoq akissarsianit unerartitsineq aallartinneqassappat pinngitsaaliilluni akiliisitsiniariaatsip taassuma atorneqarnissaanut suliami naammattumik uppernarsaasersuisoqarsimanissaa piumasaqaataasoq.  Ombudsmandip oqaatigaa akiitsoqartoq pinngitsaaliilluni akiliisitsiniarnermi oqartussaasup aggeqqusissutaanut nalunaarutaanullu allanut qisuarianngippat akissarsianit unerartitsisoqarsinnaalinnginnerani soorlu akiitsoqartup akiliisinnaassuseqarnera misissortussaagaa. Ombudsmandip aammattaaq oqaatigaa:

“Akiliisitsiniarnermi oqartussaasup suliamik paasissutissartalersuineq paasissutissanut akiitsoqartup suliamik paasissutissartalersuinermi peqataaneratigut pissarsiarineqartunut killilersinnaanngilaa.

Akiliisitsiniarnermi oqartussaasoq paasissutissanik assersuutigalugu siusinnerusukkut suliaasimasuneersunik, akissarsianit unerartitsinermi procentit qaffasinnerpaaffissaannik atuisariaqannginnermik takutitsisunik peqaruni akissarsianik unerartitsisoqarnissaanik aalajangiisoqannginnerani paasissutissat taakku misissortariaqarpai, akiitsoqartup suliamik paasissutissartalersuinermi peqataasimanera apeqqutaatinnagu.

Aammattaaq oqaatigaara akissarsianit unerartitsisoqarnissaanik aalajangiisoqannginnerani akiitsoqartup sunik isertitaqarsimasinnaanera akiliisitsiniarnermi oqartussaasup qulaajartariaqaraa, pisariaqarpat suliani akiitsoqartup akileraartarneranut tunngasuni paasissutissat aqqutigalugit.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2008-5.9.4)


6.1. Oqartussaasup paasissutissanik allanit pissarsiniartarnera

Paasissutissanik oqaaseqaatinillu suliap piareersarneqarneranut ilaatillugu pissarsiniarneq tusarniaanikkut pigajuttarpoq.

Paasissutissanik innuttaasumit pissarsiniarnermi suliap innuttaasumit ass. qinnuteqaammik naammagittaalliuummilluunniit tunniussinikkut aallartinneqarsimanera imaluunniit suliap oqartussaasumit soorlu nalunaarutiginninnerup kingornatigut oqartussaasulluunniit nakkutilliinermik/misissuinermik suliaqarneranut ilaatillugu aallartinneqarsimanera immikkoortisimaneqassapput.

Suliaq innuttaasumit aallartinneqarpat paasissutissat oqartussaasup pissarsiariuminaatsissinnaasai innuttaasup ajornartorsiuteqarani pissarsiarisinnaagajuttartussavai. Pisumi taamaattumi innuttaasup suliamik paasissutissartalersuinermi annertuutigut peqataanera pissusissamisoortuuvoq. Taamaattumik innuttaasoq paasissutissanik suliamut attuumassuteqartunik nammineq pigeriikkaminik imaluunniit ajornartorsiutitaqanngitsumik aningaasartuuteqarfiunngitsumilluunniit pissarsiarineqarsinnaasunik tunniusseqqullugu inatsisikkut immikkut tunngavissaqanngikkaluarluni piumasaqarfigineqarsinnaavoq.

Paasissutissat pissarsiarineqarnissaat innuttaasumut immikkut suliniuteqarnermik aningaasartuuteqarnermilluunnit piumasaqaateqarfiuppata oqartussaasup taakku innuttaasumit aatsaat piumasaqaatigisinnaavai, taamaaliornissamut inatsisikkut immikkut tunngavissaqaruni. Innuttaasoq paasissutissanik taamaallaat ilinniagaqarsimaneq, oqaatsitigut immikkut pisinnaasaqarneq il.il. aqqutigalugu pissarsiarineqarsinnaasunik imaluunniit innuttaasup taamaallaat sulianik immikkut ilisimasalinnit ikiorneqarluni pissarsiarisinnaasaminik pissarsiniaqqullugu aamma peqquneqarsinnaanngilaq.

Oqartussaasup suliami paasissutissartalersueqqusilluni piumasaqaataa innuttaasup naammassisinnaanngippagu paasissutissat pissarsiarineqarnissaat oqartussaasup nammineq isumagisariaqarpaa, paasissutissalluuniit pissarsiariniarneqarneranni ikiuuttariaqarluni. Innuttaasup paasissutissartalersueqataanerani ikiuunnissamik oqartussaasup neqerooruteqarnissaa ilitsersuisussaatitaaneq tunngavigalugu piumasaqaataasinnaavoq.

Oqartussaasut ilitsersuisussaatitaanerisa sukumiinerusumik allaaserineqarnerat eqqarsaatigalugu oqartussaasunut ilitsersuummi immikkortoq 9 innersuussutigineqarpoq.

Suliaq oqartussaasumit aallartinneqarpat paasissutissanik suliami innuttaasumit pissarsiniarnissaq aamma pisariaqarsinnaavoq. Sulianili taamaattuni paasissutis-sat piumaneqartut tunniuteqqullugit oqartussaasup innuttaasumut peqqusissutigisinnaanngilaa, taamaaliornissamut inatsisikkut immikkut ittumik tunngavissaqanngikkuni.

Ombudsmandi isumaqarpoq sulisumik soraarsitsineq suliamik paasissutissartalersuinerup annertuutigut amigaateqarnera pissutigalugu atuussinnaassuseqanngitsoq. Oqartussaasoq ilaatigut suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasimanngilaq, suliamilu pissusiviusut paasissutissartalersorsimanagit. Ombudsmandip oqaatigaa oqartussaasup soraarsitsisup paasissutissanik suliamut attuumassuteqartunik pinerluuteqarsimasunik qitiusumik nalunaarsuiffimmit nammineq pissarsiniarsinnaanerluni suliamik paasissutissartalersuinermut atatillugu misissorsimasariaqaraluaraa. (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2001-04.2)


7. Aalajangiiniarnermi uppernarsaasersuinikkulluunniit akornusiisumik sunniuteqartitsineq

Suliani qinnuteqaatinut naammagittaalliuutinullu tunngasuni suliami innuttaasup suliniuteqarneratigut aallartinneqartuni innuttaasoq suliamik paasissutissartalersuinermi peqataanissani immikkut soqutigisaqarfigigajuttarpaa.

Suliami pineqartumi paasissutissat pisariaqartut pissarsiarineqarsinnaanngippata oqartussaasoq pissutsit qanoq issusiat apeqqutaatillugu paasissutissat amigaataanerat innersuussutigalugu itigartitsisinnaasussaavoq, qinnuteqaateqartorluunniit nalunaarfigisinnaallugu suliaq paasissutissat pissarsiarineqartinnagit naammassillugu suliarineqarsinnaassanngitsoq. Tassa imaappoq oqartussaasup innuttaasumut oqaatigigaa innuttaasoq suliamik paasissutissartalersuinermi peqataanngippat tamanna aalajangiiniarnermi akornusiisumik taaneqartartumik sunniuteqartinneqassasoq.

Aalajangiiniarnermili akornusiisumik taamatut sunniuteqartitsisoqassappat piumasaqaataavoq oqartussaasup paasissutissat suut pisariaqartinneqarnersut innuttaasumut erseqqissarsimassagaa, oqartussaasullu innuttaasoq paasissutissat qanoq iliorluni pissarsiarineqarsinnaanerannik pisariaqarneratut annertutigisumik ilitsersorsimassagaa. Qinnuteqaatip akuerineqannginnera peqataannginnerup kingunerisinnaagaa oqartussaasup innuttaasumut aammattaaq malugeqqullugu oqaatigisimasariaqarpaa.

Suliami paasissutissat innuttaasup pissarsiarissappagit akuliuffiuvallaartussat, nanertuutaavallaartussat, pisarissersuutaavallartussat imaluunniit aningaasartuutaavallaartussat amigaataanerat aalajangiiniarnermi innuttaasumut nalinginnaasumik akornusiisumik inatsisikkut immikkut tunngavissaqarani sunniuteqartinneqarsinnaagajunngilaq.

Suliaq oqartussaasumit aallartinneqarsimappat paasissutissat saqqummiunneqannginnerat aalajangiiniarnermi akornusiisumik sunniuteqartinneqarajunngilaq. Aalajangiiniarnermili ajoqusiisumik sunniuteqartitsinertut ittoq innuttaasup misigisinnaavaa, oqartussaasormi paasissutissat pigineqartut tunngavigalugit imaluunniit missingiussinikkut naliliineq tunngavigalugu aalajangiisinnaasarmat.

Ombudsmandip oqaatigaa efterskolimiinnermut tapiiffigineqarnissamik qinnuteqaat qinnuteqarnermi immersugassaq atornagu tunniunneqarsimappat tamanna innuttaasumut akornusiisumik sunniuteqartinneqassanngitsoq, paasissutissat suliamut tunngassuteqartut, oqartussaasut ilitsersuisimappata ilitsersuisimanerat malillugu, innuttaasup nalunaarutigisimappagit.  (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2005-75.1)

Ombudsmandi suliami allami imatut oqaaseqaateqarpoq:

“Qinnuteqaateqartup paasissutissiisussaanerminik naammassinninngitsuuinerata eqqartorneqarsinnaaneranut ingerlatsiviup paasissutissanik sunik pineqartumit kissaateqarnerminik paasititsisimanissaa tunngavissaavoq.

Ingerlatsiviup paasissutissanik qinnuteqaateqartumit paasiniaasimannginnera pissutigalugu suliaq suliami paasissutissat amigarnerisa nassatarisaannik kukkusumik aalajangiivigineqarpat, taamaalilluni pisortat paasissutissanik pisariaqartunik tunngavissaqarnissaasa malitsigaat, kukkusumik aalajangiisoqarneranut akisussaassuseq ingerlatsivimmiittoq.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 1997-24.1)



8. Oqartussaasut paasissutissanik pisariaqartunik peqartussaanerannik tunngaviup eqqortinneqannginnera sumik kinguneqarpa?

Suliaq amigartumik paasissutissartalersorneqarsimappat tamanna aalajangiinerup atuussinnaassuseqanngitsutut tunuartinneqartariaqarneranik kinguneqarsinnaavoq. Aamma imaassinnaavoq suliaq suliareqqinneqartariaqartoq, taamaalilluni misissuinerit ingerlanneqarsimanngitsut ingerlanneqarsinnaaqqullugit.


9. Naatsumik oqaatigalugu

  • Suliap aalajangiiffigineqannginnermini naammattumik paasissutissartalersorneqarsimanissaanut oqartussaasup akisussaasuunera oqartussaasut paasissutissanik pi-sariaqartunik peqartussaanerannik tunngaviup nassataraa. Immikkoortoq 2 takuuk.
  • Oqartussaasoq suliaq amigartumik paasissutissartalersorneqarsimasoq tunngavigalugu aalajangiisinnaanngilaq. Immikkoortoq 3 takuuk.             
  • Suliaq pisuni ataasiakkaani tigussaasutigut inatsimmik unioqqutitsinani eqqortumillu aalajangiiffigineqarsinnaassaguni pisariaqarneratut annertutigisumik misissorneqartussaavoq. Immikkoortoq 5 takuuk.
  • Suliaq assigiinngitsunik iliorluni paasissutissartalersorneqarsinnaavoq misissorneqarsinnaallunilu, soorlu oqartussaasup nammineq paasissutissaatai oqartussaasut allat paasissutissaataat, suliami illua’tungiusup nammineq paasissutissaatai imaluunniit suliniaqatigiiffiit namminersortut inuillu ataasiakkaat paasissutissaataat atorlugit. Immikkoortoq 6 takuuk.       
  • Suliani qinnuteqaatinut tunngasuni suliami illua’tungiusoq suliap paasissutissar-talersorneqarnerani annertuumik peqataassasoq oqartussaasup piumasaqaatigisinnaavaa. Suliami illua’tungiusup suliamik paasissutissartalersuinermi peqataannginnera amigartumilluunniit peqataanera oqartussaasup aalajangiinermini ajoqusiisu-mik sunniuteqartissinnaavaa. Immikkoortoq 7 takuuk.


10. Atuakkiatigut tunuliaqutaasut

Qulaani eqqartorneqartut suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmik, inatsit taanna pillugu oqaaseqaatinik Ombudsmandillu suliassaqarfimmi tassani siusinnerusukkut oqaaseqaatigisarsimasaanik tunngaveqarput.

Kalaallit Nunaanni inatsiseqartitsinikkut tunngavik Danmarkimilu inatsiseqartitsinikkut tunngavik assigiittut Ombudsmandi isumaqaraangat Danmarkimi atuak-kiaasimasut aallaavigineqartarput.

“Suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsit pillugu ilitsersuut”-mi (Namminer-sornerullutik Oqartussat Inatsileriffiannit december 1994-imi saqqummersinne-qartumi) imm. 198 aamma ingerlatsinermik inatsiseqartitsineq pillugu ataatsimut atuakkiat innersuussutigineqarput, matumani pingaartumik Niels Fengerip atuakkiaani “Forvaltningsret”-imi siullermik (2018-imi) naqitertinneqartumi quppernerit 539 tulliilu, John Vogterip atuakkiaani “Offentlighedsloven med kommentarer”-mi pingajussaanik (1998-imi) naqitertinneqartumi quppernerit 150 tulliilu aamma Sten Rønsholdtip atuakkiaani “Forvaltningsret”-imi tallimassaanik (2018-imi) naqitertinneqartumi quppernerit 320 tulliilu ilanngullugit eqqarsaatigalugit.